Artykulacja - określone zjawiska fonetyczne dzięki którym wymawiane dźwięki stają się głoskami; o ostatecznym kształcie i jakości głosek decyduje układ narządów mowy względem siebie.

Afazja - spowodowane organicznym uszkodzeniem mózgowych ośrodków mowy lub ich połączeń częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy (nadawanie i odbiór) u człowieka, który uprzednio już opanował te czynności.

Ankyloglosja- skrócone wędzidełko języka.

Afonia - brak lub niedostateczne powstawanie głosu

Bradylalia - zbyt wolne tempo mówienia

Deformacja - dyslalia właściwa, zmiana miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia , np seplenienie międzyzębowe; uznaje się za patologię w każdym wieku.

Dykcja - (łac. dictio), wymowa, sposób wymawiania wyrazów

Dysfazja - częściowa utrata mowy spowodowana uszkodzeniem struktur korowych odpowiedzialnych za czynności nadawczo - odbiorcze.

Echolalia - niekontrolowane powtarzanie zdań i wyrazów.

Epenteza - wtrącenie głoski, sylaby lub grupy spółgłosek w wyraz, albo przypadkowe wtrącenie wyrazu w wypowiedź.

Elizja - mogilalia, głoski mogą być opuszczane, albo w ogóle nie realizowane; podobnie jak w wypadku substytucji jest to do pewnego momentu zgodne z normą rozwojową, jeśli utrzymuje się dłużej, należy to uznać za patologię.

Giełkot - mowa bezładna, czyli mówienie "bez ładu i składu".

Holofrazy - jednowyrazowe zdania; pojedyncze wyrazy łączone przez słuchacza z kontekstem sytuacyjnym i wskaźnikami pozawerbalnymi (mimiką, gestami).

Iteracje - wielokrotne, mimowolne powtarzanie zdań połączone z monotonną, cichą mową, źle modulowaną.

Jąkanie - zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.

Kinestezja artykulacyjna - czucie ułożenia narządów artykulacyjnych, czyli czucie napięcia mięśniowego tych narządów, właściwego artykulacjom poszczególnych głosek; jest to informacja z obwodu, czyli z mięśni narządów artykulacyjnych o ich aktualnej pozycji

Kompetencja językowa - zdolność właściwa gatunkowi ludzkiemu do posługiwania się językiem; umożliwia rozumienie, jak i produkowanie ze skończonej dla danego języka liczby elementów językowych nieskończonej liczby zdań; opis kompetencji stanowi gramatyka języka.

Korekcja - w ujęciu logopedycznym to usuwanie niewłaściwych elementów językowych i wytwarzanie nowych poprawnych.

Lambdacyzm - (łac. lambdacismus) nieprawidłowości w zakresie realizacji głoski [l]; rodzaje: paralambdacyzm - zamiana głoski [l] na [j] lub [r], mogilambdacyzm - opuszczanie głoski [l], lambdacyzm właściwy - deformacja głoski [l].

Laryngektomia - zabieg częściowego lub całkowitego usunięcia krtani, pozbawienie chorego fałdów głosowych, nie pozbawia go możliwości komunikacji językowej, gdyż istnieją sposoby wykształcania głosu i mowy zastępczej.

Logorytmika - jedna z metod stosowanych w postępowaniu logopedycznym, oparta na rytmie muzycznym i tekstach słownych zestrajanych przez muzykę i łączonych z ruchami całego ciała; swoista forma połączenia rytmiki i terapii logopedycznej.

Makroglosja - zbyt duży, gruby język.

Metateza - inaczej przestawka, polega na przestawianiu głosek, sylab lub wyrazów w zdaniu.

Mogilalia - elizja, głoski są opuszczane, albo w ogóle nie realizowane.

Nosowanie - trudności w wymowie głosek nosowych; wymawianie głosek ustnych nosowo.

Opóźniony rozwój mowy - (mówienia i rozumienia bądź tylko mówienia lub rozumienia), proces kształtowania i rozwoju mowy w aspektach: fonetycznym, gramatycznym, leksykalnym, ekspresyjnym (we wszystkich bądź w niektórych) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą przewidzianą dla danej grupy wiekowej.

Pamięć słuchowa wyrazów - zdolność przechowywania w pamięci wzorców słuchowych wyrazów, czyli pamięć ich długości (liczby sylab), kolejności sylab, liczby głosek w sylabie.

Perseweracja - zjawisko polegające na powtarzaniu w toku dalszej wypowiedzi użytego wcześniej słowa.

Paralalia - substytucja; podstawianie, zastępowanie głoski inną czysto brzmiącą, np. sz=s (szafa=safa); dopuszczalne w okresie kształtowania i rozwoju mowy; gdy utrzymuje się dłużej, należy uznać to za patologię.

Profilaktyka logopedyczna - kształtowanie prawidłowej mowy u dzieci od najwcześniejszego okresu ich życia, dbanie o właściwą stymulację w początkach rozwoju mowy, tak by nie dopuścić do jakichkolwiek zaburzeń w jej rozwoju.

Podniebienie - (łac. palatum), sklepienie jamy ustnej, składa się z części przedniej, tzw. podniebienia twardego (łac. palatum durum) i części tylnej, tzw. podniebienia miękkiego (łac. palatum molle).

Reduplikacja - powtórzenie (podwojenie) głoski, sylaby w wyrazie.

Rynolalia - głoski nosowe wymawiane są jak ustne lub ustne jak nosowe.

Reranie - rotacyzm; nieprawidłowa realizacja głoski r.

Seplenienie - sygmatyzm; nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów tj. ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż.

Słuch fizjologiczny - słuch fizyczny; zdolność odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych; zaburzenie powoduje głuchotę

Słuch fonetyczny - zdolność odróżniania cech głosek, tj. spostrzegania różnic między głoskami należącymi do tej samej klasy, stanowiącymi ten sam fonem, np. odróżnianie r przedniojęzykowe i r języczkowe (uwularne); zdolność odróżniania zjawisk prozodycznych mowy (miejsca akcentu, intonacji zdaniowej, tempa mowy).

Substytucja - paralalia; podstawianie, zastępowanie głoski inną czysto brzmiącą, np. sz=s (szafa=safa); dopuszczalne w okresie kształtowania i rozwoju mowy; gdy utrzymuje się dłużej, należy uznać to za patologię.

Słuch fonematyczny - słuch mowny, fonologiczny, fonemowy; zdolność do kwalifikowania wyróżnionych z potoku mowy głosek jako przynależnych do określonych, fonologicznie zdeterminowanych klas głosek; możliwość rozróżniania słów, które są zbudowane z głosek danego języka; rozwija się najintensywniej między 1 a 2 rokiem życia w miarę utrwalania się wzorców słuchowych nowo poznanych wyrazów.

Tachylalia - bardzo szybkie tempo mówienia, powodujące opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów

Terapia logopedyczna - całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się (od prostych wad wymowy do niemożności mówienia włącznie).

Upodobnienia - zmiany postaci dźwiękowej głoski wynikające z sąsiedztwa fonetycznego.

Uproszczenie grupy spółgłoskowej - zanik jednej lub więcej spółgłosek w złożonej artykulacyjnie grupie spółgłoskowej.

Wędzidełko podjęzykowe - włóknisty, miękki twór, pokryty błoną śluzową, który łączy dolną powierzchnię języka z dnem jamy ustnej; odgrywa ważną rolę w prawidłowej pracy języka; właściwa długość i budowa wędzidełka umożliwia swobodne ruchy języka w całej jamie ustnej i wpływa na realizację głosek: sz, ż, cz, dż, r, l.

Opracowała : mgr Wioletta Balińska- logopeda

Literatura:

„Logopedia”- Tadeusz Gałkowski, Grażyna Jastrzębowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2014